Trong bối cảnh thế giới đang trải qua những biến động địa chính trị sâu sắc, khu vực Trung Á nổi lên như một tâm điểm quan trọng, đặt Nga trước những thách thức không nhỏ trong việc bảo vệ ảnh hưởng và đảm bảo an ninh tại vùng đệm chiến lược truyền thống của mình. Cuộc chiến đang diễn ra ở Trung Đông đã tạo ra những dư chấn vượt xa phạm vi khu vực, và Trung Á – nơi từng được xem là không gian ảnh hưởng chiến lược lâu đời của Nga – đang chứng kiến những biến động địa chính trị ngày càng rõ rệt. Trong tình hình này, Moscow buộc phải tiến hành đánh giá lại vai trò và giới hạn của mình trong việc bảo vệ an ninh khu vực trước các kịch bản có thể xảy ra.
Trung Á được xem là vùng đệm quan trọng của Nga, và mọi biến động trong khu vực này đều được Moscow xem xét dưới lăng kính an ninh quốc gia. Với đặc điểm địa chính trị phức tạp và không có các đường biên giới tự nhiên rõ rệt, Nga luôn phụ thuộc vào các vùng đệm, và Trung Á là một ví dụ điển hình. Lần đầu tiên kể từ đầu thập niên 1990, Trung Á đối mặt với nguy cơ bị các thế lực gây bất ổn xâm nhập nghiêm trọng. Từng được coi là vùng ngoại biên yên ổn, khu vực này nay đang chứng kiến sự rạn nứt của thế biệt lập về mặt địa lý. Dù cách xa các điểm nóng như Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iraq hay Israel, Trung Á không còn miễn nhiễm với những cơn sóng ngầm từ Trung Đông.
Nga hiện là đối tác kinh tế lớn và đóng vai trò then chốt trong lĩnh vực năng lượng, hạ tầng kỹ thuật số và quốc phòng đối với các quốc gia Trung Á. Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan đều có hiệp ước an ninh với Moscow. Ngoài ra, Kyrgyzstan và Tajikistan còn cho phép Nga đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ của họ. Sự hiện diện này giúp Nga duy trì ảnh hưởng và đảm bảo ổn định trong khu vực.
Các chính phủ Trung Á trong nhiều năm qua đã chủ động tránh bị cuốn vào các toan tính địa chính trị toàn cầu. Một trong những nỗ lực đáng chú ý là việc hình thành nhóm ‘Central Asian Five’ – một cơ chế đối thoại khu vực và điều phối nội khối nhằm tăng cường năng lực tự chủ và độc lập trong quyết sách của các quốc gia thành viên.
Tuy nhiên, Trung Á không phải là một khoảng trống quyền lực. Thổ Nhĩ Kỳ đang nỗ lực tăng cường hiện diện tại đây, với mong muốn kết nối các nước có chung nguồn gốc văn hóa và ngôn ngữ Turk. Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU)–Trung Á lần đầu tiên đã diễn ra vào ngày 3 và 4-4 vừa qua tại thành phố Samarkand (Uzbekistan), đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc chính thức hóa hợp tác giữa khu vực này và châu Âu ở cấp độ chính trị cao nhất.
EU hiện là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Trung Á và là đối tác thương mại quan trọng, bên cạnh Trung Quốc và Nga. Từ năm 2023 đến hết quý I năm nay, làn sóng các chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo phương Tây đến Trung Á không ngừng gia tăng, với mục tiêu tăng cường hợp tác trong bối cảnh khu vực này sở hữu trữ lượng lớn năng lượng hóa thạch và nguyên liệu chiến lược. Những động thái này cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn của cộng đồng quốc tế tới khu vực Trung Á, và Nga cần phải điều chỉnh chiến lược của mình để duy trì ảnh hưởng tại đây.
Tổng hợp lại, khu vực Trung Á đang đứng trước những thay đổi lớn về địa chính trị. Nga cần phải cân nhắc kỹ lưỡng vai trò của mình trong khu vực, đảm bảo an ninh và duy trì ảnh hưởng trong bối cảnh nhiều thế lực đang tranh giành ảnh hưởng tại đây. Thông qua việc củng cố quan hệ với các quốc gia Trung Á và thích nghi với tình hình mới, Nga có thể tiếp tục duy trì vị thế của mình trong khu vực.